Dit lijkt een Nederlands landschap, maar is het niet. Zelfs al liggen er dorpjes as Nordelfh (Noord-Delft) en kanalen met namen als The South Holland Main Drain. We zijn hier in de Fens, het gebied in Noordoost Engeland ruwweg tussen Cambridge en Lincoln. Dat het landschap hier zo Nederlands lijkt is geen toeval, om twee redenen. Ten eerste is de ontstaansgeschiedenis dezelfde als die van de veenweidegebieden aan de overkant van de Noordzee. En ten tweede omdat een Nederlander de leiding had over de ontginning van het gebied. Zijn naam is Cornelis Vermuyden, een Zeeuw van het eiland Tholen die het tot de Britse adelstand schopte.
Aandacht van de koning
Na een opleiding tot landmeter en werk aan dijken in Zeeuws-Vlaanderen trok Vermuyden in 1619 naar Engeland, vermoedelijk op uitnodiging van zijn zwager Joas Croppenburg, een rijke handelaar in Londen. Croppenburg financierde landaanwinningsprojecten, onder andere op Canvey Island in de Theems. Of Vermuyden ook aan Canvey Island heeft gewerkt is niet helemaal zeker, ook al heeft een nabijgelegen school de naam “The Cornelius Vermuyden School and Arts College”. Wel zeker is, dat Vermuydens werk aan de dijken de aandacht trok van de Engelse koning Charles I. Deze nodigde Vermuyden in 1626 uit om het waterrijke kroondomein Hatfield Chase (zo’n 20 km ten westen van Hull) droog te leggen. Vermuyden zorgde niet alleen voor technische kennis, maar ook voor een belangrijk deel van de financiering, vooral via gevluchte protestanten uit de Zuidelijke Nederlanden en Frankrijk. In ruil daarvoor kregen deze “Participants”, of “Adventurers” zoals ze ook werden genoemd, een deel van het drooggelegde land. Overigens namen ook rijke Engelsen, zoals de Hertog van Bedford, deel als Participant.
Dutch River
Hatfield Chase was een laaggelegen, moerassig gebied dat met grote regelmaat overstroomde. Vermuyden liet dammen, dijken en sluizen bouwen, verlegde waterlopen en liet nieuwe kanalen graven, waaronder de “Dutch River” die nog steeds in het landschap is terug te vinden. Hij maakte daarvoor gebruik van arbeiders uit Zeeland en de zuidelijke Nederlanden, waarvan een aantal zich later in het gebied vestigde. In 1628 was het werk grotendeels gereed en was er een vruchtbaar landbouwgebied ontstaan. Als dank voor het werk verhief Charles I Vermuyden in 1629 in de adelstand. Pas later, in 1633, nam Vermuyden ook de Engelse nationaliteit aan. Overigens was niet iedereen gelukkig met Vermuydens werk. Veel bewoners van het gebied verloren vis- en andere rechten en klaagden dat zij in ruil daarvoor de slechtste stukken land hadden gekregen. Ook het feit dat Vermuyden het werk had laten uitvoeren door buitenlanders zette kwaad bloed. Bovendien veroorzaakte de drooglegging nieuwe overstromingen benedenstrooms, waarvoor in de jaren 30 van de 17e eeuw extra werken werden uitgevoerd. Eén en ander leidde tot een groot aantal rechtszaken, demonstraties en ook vernielingen van dijken en sluizen. Pas in 1758 werd de laatste rechtszaak afgesloten.
De koning wil ook zijn deel
Ondertussen werkte Vermuyden aan plannen voor de drooglegging van een veel groter veengebied, de Fens in East Anglia, tussen Cambridge, Kings Lynn en Lincoln. Met een oppervlakte van 380 km2 was het groter dan de provincie Zuid-Holland. Na een eerdere, bescheiden pogingen stelden de Hertog van Bedford en zijn mede-Adventurers een groots plan op. Charles I wenste echter ook zijn deel van de opbrengst en veranderde het contract zodat de koning meer dan de helft van het nieuwe land kreeg. De rol van Vermuyden hierbij is onduidelijk. In 1637 presenteerde hij zijn “Discourse Touching the Draining of the Great Fennes” aan de koning. Naast de aanleg van dijken, sluizen en waterlopen voorzag het plan ook in overstromingsgebieden (“washes”) waar water geborgen kon worden in tijden van hoogwater en een afvoerkanaal aan de oostrand van het gebied. In 1639 benoemde de koning Vermuyden als koninklijk agent voor de uitvoering van de plannen. De financiering werd echter meer en meer een probleem, omdat de
de Engelse koning in deze jaren in steeds grotere politieke problemen kwam, wat uiteindelijk tot de Engelse Burgeroorlog leidde. De werkzaamheden verliepen steeds moeizamer en kwamen uiteindelijk stil te liggen. In 1649, kort na de onthoofding van Charles I, besloot het parlement om het project voort te zetten. De activiteiten ven Vermuyden tijdens de Burgeroorlog zijn niet duidelijk, maar in 1649 benoemde het parlement hem opnieuw als uitvoerder. De kosten waren echter hoog en arbeid schaars. Mede daarom werden krijgsgevangenen ingezet: Schotten die gevangen waren genomen na de slag bij Dunbar en Nederlandse krijgsgevangenen uit de 1e Engelse Oorlog.
Bodemdaling
Na gereedkomen van het project ontstond een landbouwgebied dat verrassend veel op een Nederlands polderlandschap lijkt. De drooglegging van de Fens was echter geen onverdeeld succes. Ook hier ontstonden conflicten met de plaatselijke bevolking en wat erger was, er was niet goed rekening gehouden met de inklinking van het veen. Door de snelle bodemdaling ontstond al spoedig weer wateroverlast. De historici verschillen van mening over de vraag of dat kwam doordat het plan vanVermuyden niet volledig is uitgevoerd, of dat zijn plannen onvoldoende rekening hielden met de bodemdaling. Pas begin jaren 50 van de 20e eeuw werd de ontwatering definitief geregeld, opnieuw met advies van Nederlanders: Johan van Veen en Johan Ringers.
Overigens blijft de bodem dalen: op sommige plaatsen in de Fens is de veenbodem sinds 1850 met meer dan 3 meter gedaald. Er is sprake van plannen om in een deel van de Fens dijken door te steken en het land voor andere doelen dan landbouw te gaan gebruiken.
Schulden
Cornelis Vermuyden bleef een aantal jaren aan de Fens werken. In 1655 leidden conflicten met de andere “Adventurers” tot een breuk. Vermuyden belandde zelfs een tijd in de gevangenis wegens schulden. Zijn voorstellen voor nieuwe landaanwinningsprojecten en ook een voorstel voor een verdrag tussen Engeland en de Verenigde Nederlanden leidden tot niets. Vermuyden overleed in 1677 en ligt begraven in Westminster. Zijn zoon Cornelius was één van de oprichters van de Royal Society, de Engelse adademie voor wetenschappen.
Bronnen:
J. Korthals-Altes, Polderland in Engeland: de geschiedenis van een Zeeuwsch bedijker uit de gouden eeuw en zijn grootsche Hollandsch-Engelsche onderneming, Den Haag, 1924
Het verdrag tussen Vermuyden en de Koning, en processtukken uit 1755: http://tinyurl.com/39qkgdn
Foto Fens: County Huntingdonshire
Tags: Charles I, Engeland, Fens, Hatfield, Landbouw, Vermuyden, waterbouw