Hoeveel mensen woonden er in de tijd van Julius Caesar in Rome? Hoe lang deed in 1600 een brief erover van Praag naar Den Haag? Wat kostte de eerste stoomlocomotief in Nederland?
Dit is de plaats voor feiten, zo concreet en hard als de bronnen mogelijk maken. Voorlopig een bescheiden verzameling, die in de loop van de tijd zal worden uitgebreid.
Reizen
Oudheid:
Perzische postweg Susa-Sardes (2500 km): Reizigers: 30 km per dag, ongeveer 90 dagen totaal (Herodotos).
De boodschappers van de Koning (pirradazis) deden er aanzienlijk sneller over.
Romeinse tijd:
Via Appia (gereed in 308 vChr gereed):
Rome-Capua (ca. 195 km, 132 romeinse mijlen): 5 dagen lopen (licht bepakt)
Capua-Brindisium (353 km): ca. 7-8 dagen lopen
Boodschappers en haastige hoogwaardigheidsbekleders: 75-100 km per dag
Gemiddelde reiziger: 45 km per dag
Legioenen: normaal marstempo: 15-30 km per dag, geforceerd tempo (magnum iter): 40-50km per dag
nb: Romeinse mijl = 1,4815 km
Bron: Romeins verkeer, C. vanTilburg, 2005
Europa, 14e eeuw:
Reiziger te paard: gemiddeld 50-65 km per dag
Boodschapper te paard, normaal: 65-80 km per dag
Boodschapper te paard, dringend, bij goede wegen en wissels van paarden: 100-160 km per dag
Boodschapper te voet: gemiddeld 40 km per dag
Bagagekonvooien, wagens met trekdieren: 24-32 km per dag
Voorbeelden van reisduur:
Vlaanderen-Navarra: 20-22 dagen
Parijs-Napels: 5 weken
Chambery-Turijn (over de Alpen): 5-7 dagen
London-Lyon: 18 dagen
Canterbury-Rome: 30 dagen
Bron: A distant mirror, B. Tuchman, 1978
Nederland, vanaf 17e eeuw
Met de trekschuit (rond 1700):
Roterdam-Delft, 13 km: 1 uur 45 min (rechtstreeks).
Delft-Leiden, 20 km: 3 uur
Leiden-Haarlem, 26 km: 4 uur
Haarlem-Amsterdam, 18 km: 2 uur 15 min
Rotterdam-Amsterdam: 13 uur (met overstappen)
Per koets (rond 1700):
Haarlem-Amsterdam: maximaal 2 uur
Postwagendienst Amsterdam-Den Haag: 6 a 7 uur
Amsterdam-Groningen (deels met trekschuit): 42 uur
Per diligence (na 1800)
Amsterdam-Rotterdam-Brussel (diligence en veerboot, 1817): 24 uur
Amsterdam-Utrecht-Breda-Antwerpen (1826): 15 uur
Amsterdam-Haarlem-Leiden-Den Haag-Rotterdam (diligence, 1826): 7,5 uur
Den Bosch-Maastricht (in 1817): 21 uur
Met de stoomtrein (na 1839):
Amsterdam-Haarlem, 1839: 25 tot 28 minuten
Amsterdam-Rotterdam, 1850: 2 uur 45 min
Amsterdam-Arnhem, 1850: 2 uur 50 min
Amsterdam-Rotterdam in 2010, intercity: 60-63 minuten, via HSL 41 minuten
Bron: Berigt aan de heeren reizigers, Brouwer e.a., 2008
Met een leger:
Van Noord-Italië naar Vlaanderen (ca. 1090 km):
Romeins legioen (goed bevoorraad, goede wegen): ca 43 dagen, geforceerde mars: 32 dagen
1567-1593: Spaanse tercio’s langs de “Spanish Road” (goed bevoorraad): 32 tot 60 dagen, gemiddeld 48 dagen (23 km per dag)
Bron: The Army of Flanders and the Spanish Road, G. Parker
Grande Armee van Napoleon, van de Russische grens naar Moskou: 83 dagen, terugtocht: 58 dagen. 10-15 km per dag. (matig tot slecht bevoorraad, veldslagen onderweg)