Otto leest

Een geschiedenisomnivoor leest natuurlijk alles wat los en vast zit. Sommige boeken vragen om een bespreking. Soms omdat ze aanspreken, maar soms ook omdat ze een kritische beoordeling verdienen.

Boekbesprekingen

• Michael Scott: Het wrede ontwaken van een nieuwe wereld: Lees hier
• Nancy Evans: Civic Rites – democracy and religion in ancient Athens: Lees hier
• Hans van der Sloot en Ingrid van der Vlis: Cornelis Haga, Diplomaat en pionier in Istanbul: Lees hier

Topboeken

En dit is ook de plaats voor mijn persoonlijke top-10 geschiedenisboeken. Die is nu nog niet compleet, maar zal in de loop van de tijd worden angevuld.

10. The first crusade – Steven Runciman

In een top-10 hoort tenminste één boek van een goede verteller, en Steven Runciman is zo’n verteller. Zijn beschrijving van de val van Constantinopel doet niet onder voor de beste belegeringsscènes uit “De ban van de ring” van Tolkien. Maar mijn favoriet blijft toch het boek over de Eerste Kruistocht. Het boek uit 1951 is een klassieker, waarin Runciman beschrijft hoe de Paus en de Keizer van Byzantium, elk met eigen motieven die niets met de verovering van Jeruzalem  te maken hadden, de kruistochten in het leven riepen. Een expeditie waar zelfs de islamitische vorst van Egypte voordeel in zag. En samen daarmee iets in gang zetten waarvan ze de gevolgen ongetwijfeld niet hebben overzien.

9. The trial of Socrates – I.F. Stone

Ik hou van dit soort tegendraadse boeken. I.F. Stone (1907-1989), een icoon van de Amerikaanse journalistiek, geeft zijn eigen kijk op één van de meest aansprekende gebeurtenissen in de klassieke geschiedenis: het proces in het jaar 399 v.Chr van het democratische Athene tegen de filosoof Socrates.
Het gangbare verhaal over het proces vertelt dat Socrates wegens zijn kritische vragen over de Atheense democratie werd beschuldigd van “het niet aanbidden van de goden van de stad” en “zijn slechte invloed op de jeugd”, en dat hij na een soort schijnproces veroordeeld werd tot de gifbeker. Stone laat zien dat Socrates helemaal niets met democratie had. Socrates ging zelfs zover dat hij weigerde deel te nemen aan het bestuur van zijn eigen Athene, waartoe hij het recht én de (burger)plicht had. Het ideaal van Socrates was een absoluut heerser, iets waar de Atheners in de voorgaande jaren erg slechte ervaringen mee hadden opgedaan. Door zijn gedrag vóór en tijdens het proces  stuurde Socrates aan op een veroordeling om daarmee de Atheense democratie in diskrediet te brengen. En de Atheners trapten in de val. Stone werpt hiermee een heel ander licht op één van de meest bewonderde filosofen van de oudheid, al blijft hij het doodvonnis veroordelen. Of je het nu met Stone eens bent of niet, zijn boek zet je aan het denken.

8. La Méditerranée – Fernand Braudel

Zo kan je ook geschiedenis schrijven. Dat was mijn eerste gedachte indertijd na het lezen van La Méditerranée van Fernand Braudel. De geschiedenisboeken die ik tot dan toe had gelezen gingen over personen, gebeurtenissen, politiek, oorlog, cultuur. Ook boeiende boeken, maar dit was wat anders. Braudel schetst de Middellandse zee in de tijd van de Spaanse koning Philip II als gebied en laat zien welke geografische, economische en sociale gegevens en ontwikkelingen een rol spelen en welke invloed deze hadden op gebeurtenissen. Het gaat over afstanden en reistijden en de manieren waarop handelaren, vorsten en anderen daarmee worstelden. Het gaat over landbouwproductie, de invloed van klimaat en de gevolgen daarvan voor de economie en daarmee op politieke beslissingen. Over de invloed van het zilver uit Spaans Amerika op de landen in de regio (en ook op de Nederlanden, overigens). Over de veranderingen door de nieuwe handelsroutes van de Portugezen en later de Hollanders. Maar ook over de continuïteit van de voortploegende boer in het Middellandse zeegebied. En dat alles in een periode die geen tekort had aan grote gebeurtenissen, zoals de strijd tussen de Spaanse en Turkse wereldrijken. Kortom, voor mij indertijd een heel nieuw perspectief op geschiedenis. Dat gold overigens niet speciaal voor mij. Het boek is een klassieker, al kort na de verschijning in 1949 gold het als een van de invloedrijkste geschiedenisboeken ooit. En met recht, het is nog steeds de moeite waard om te lezen en meer te begrijpen van het gebied en de periode.

7. Atlas of the year 1000 – John Man

Heel veel geschiedenis stelt Europa, of meer in het algemeen het westen centraal. Gelukkig verschijnen er met enige regelmaat geschiedenisboeken die de aandacht beter over de wereld verdelen. En dat levert vaak nieuwe, soms verrassende informatie op. Dit boek is daarvan een goed voorbeeld. Het beschrijft op een toegankelijke manier 42 plaatsen verspreid over de hele wereld de situatie en ontwikkelingen in (ongeveer) het jaar 1000. Zo kan je lezen over de Tolteken in Mexico, de motteneters in Australië, maar ook over de Sung-Dynastie in China of het Ottoonse keizerrijk in Duitsland. En over vrijwel ieder onderwerp valt -ook voor de geschiedeniskenner- wel iets nieuws te ontdekken. Bijvoorbeeld dat er in het Missisippigebied (nu Verenigde Staten) een paar flinke steden te vinden waren. Of over de rijken van de Liao en van de Hsi-Hsia, ten noorden en westen van het Chinese rijk, die zeker niet alleen bestonden uit rondtrekkende nomaden. Zo ontwikkelden ze een eigen schrift en leerden ze theedrinken. En aan interessante personages is in het jaar 1000 ook geen gebrek. Van Al-Mansur in Spanje tot Brian Boru in Ierland en de Japanse heerser Michinaga.
Het boek is uitgebracht in 1999, ter gelegenheid van de volgende millenniumwisseling, maar het is zeker geen gelegenheidswerkje. De auteur is overigens de eerste om het belang van het getal 1000 te relativeren, en ze geven ook keurig aan welk jaar het christelijke jaar 1000 is in een zevental andere tijdrekeningen. En voor wie zelf de toestand in het jaar 1000 wil bekijken bevat een boek een overzicht van archeologische sites, bouwwerken en andere te bezoeken plaatsen.