Portret Cornelis Haga

Cornelis Haga

Cornelis Haga verdient een biografie. De eerste gezant van de toen nog jonge Republiek der Verenigde Nederlanden bij het machtige Ottomaanse Rijk kwam in 1612 aan in Istanbul na een avontuurlijke reis. Hij zou er 28 jaar blijven en heel wat meemaken. Onderhandelingen over de vrijlating van Nederlandse schepen en slaven, intriges met ministers van de Sultan en met zijn mede-diplomaten, een uitbundige levensstijl, pogingen de Grieks-Orthodoxe kerk tot het protestantisme te bekeren, het begin van de dertigjarige oorlog, kortom een boeiende man in een boeiende tijd. Haga geeft op de Ottomaanse Turken zoveel indruk gemaakt dat ze nog decennia later aan de Staten-Generaal vroegen om een nieuwe ambassadeur “van het formaat van Haga” te sturen.

Die verdiende biografie is er nu met het boek “Cornelis Haga, diplomaat en pionier in Istanbul”. Het boek begint veelbelovend en leest makkelijk weg. Het geeft een levendig beeld van de reizen van Haga en voorvallen in Istanbul. Zoals de aankomst van Haga’s vrouw Alithea Brasser, waarvoor Haga een grootse intocht organiseerde. De commentatoren vermelden gniffelend dat ook twee zestienjarige slavinnetjes van Haga deel uitmaakten van het ontvangstcomité, waarvan heel Istanbul wist “dat zij niet alleen overdag maar ook des nachts voor hun meester klaar stonden”. En dat terwijl Haga een gelovig calvinist was. Boeiend om te lezen. Toch blijf ik na het lezen van het boek met  vragen zitten.

Wat was er te zien op straat?

Hoe zag Istanbul er in die tijd uit? Het was één van de grootste, welvarendste en meest cosmopolitische steden ter wereld en het Ottomaanse Rijk was nog steeds één van de supermachten van de vroegmoderne wereld. Wat kon Haga daar zien? Wat gebeurde er op straat? Het ontbreken van een beschrijving van Istanbul is werkelijk een gemis. Ging Haga trouwens veel uit? Op pagina 180 staat dat het leven van de ambassadeurs zich grotendeels in de europse wijk Pera afspeelde, maar op pagina 141 wordt gesproken over uitstapjes naar de oude stad. Haga leidt een luxe leven dat hem goed lijkt te bevallen, maar tegelijk klaagt hij in brieven over de “periculeuse en ongenuchelijke landen” waarin hij moet leven. Hoe zit dat? Het boek geeft er geen antwoord op. Net zo min als op de vraag in hoeverre Haga zich aanpaste aan de cultuur en leefwijze van het Ottomaanse Rijk. Sprak hij bijvoorbeeld Turks of Arabisch? De lijst boeken die Haga in 1638 mee terug nam naar Nederland suggereert van wel, maar het boek gaat er niet op in.

Hoe zat het met de kerkstrijd?

Ook het contact van Cornelis Haga met Cyrillus Lukaris, de Griek-Orthodoxe patriarch van Istanbul laat vragen open. Lukaris was, mede door de invloed van Haga, de calvinistische ideeën zeer toegedaan en wilde de Grieks-Orthodoxe kerk in protestantse zin hervormen. Maar wat waren die ideeën nu precies, waarin verschilden ze van de orthodoxie en hoe verliep de strijd tussen Lukaris  tegen de conservatieve orthodoxen en tegen de jezuïeten, die de orthodoxe kerk juist in Roomse richting wilden sturen? Het blijft hier bij fragmenten, de achtergronden ontbreken.
Een andere intrigerende vraag: is er verband tussen het vertrek van Haga (aangekondigd in 1638) en de executie van Lukaris in opdracht van Sultan Murad IV, ook in 1638? Ook als dat verband er niet zou zijn, was dat feit de moeite van het vermelden waard geweest.

Het diplomatieke spel

Het gebrek aan achtergrond heeft ook geleid tot een aantal fouten bij het beschrijven van de verwikkelingen rond het begin van de Dertigjarige Oorlog. Deels detailfoutjes (Ferdinand II was in 1617 nog geen keizer van het Duitse Rijk, dat werd hij pas in 1619, en ‘Winterkoning’ Frederik V was niet in 1618-9 koning van Bohemen maar in 1619-20). Ernstiger is de vermelding dat de Republiek der Nederlanden zich afzijdig hield van de strijdtonelen van de Dertigjarige Oorlog. In werkelijkheid was die bemoeienis behoorlijk intensief. Zo was er koortsachtige diplomatieke activiteit, waarbij Haga een belangrijke rol speelde. Bijvoorbeeld door de steun aan de Transsylvanische prins Bethlen Gabor, ook al een interessante persoonlijkheid die te weinig reliëf krijgt. Met meer achtergrond zou blijken dat  niet Keizer Ferdinand de protestante Bethlen koste wat het kost op de knieën wilde dwingen (zoals het boek zegt), maar dat juist Bethlen de aanvaller was die de Boheemse Opstand steunde, ondertussen de Hongaarse kroon van Ferdinand afhandig wilde maken en daarvoor de steun van de Turken zocht. Daarmee zou het boek het diplomatieke spel waarin Haga een prominente rol speelde meer perspectief geven.

Beperkte bronnen

Dat het boek dit soort vragen onbeantwoord laat heeft te maken met de keuze van het bronnenmateriaal. De auteurs gaan vrijwel uitsluitend uit van Nederlandse bronnen: de belangrijkste zijn de brieven van Haga, zowel met de Staten-Generaal en anderen, aangevuld met correspondentie van de Engelse gezant Sir Thomas Roe. Ook de literatuuropgave meldt vrijwel alleen Nederlandse bronnen. Dat levert onder andere interessante informatie over de (familie)relaties die een rol speelden bij Haga’s missie, en dat is geen onbelangrijk onderwerp. Maar algemene boeken over de ontwikkeling van het Turkse Rijk ontbreken, evenals biografiën van de Sultans en andere belangrijke persoonlijkheden.
Een veelzijdiger beeld van de omgeving waarin Haga verbleef en van zijn belangrijkste tegenspelers had het beter mogelijk gemaakt Haga’s leven en werk relief te geven. Van Halil Pasha, de belangrijkste gesprekspartner van Haga aan het hof van de Sultan, worden wel herkomst en begin van zijn carrière vermeld, maar niet de wisselende lotgevallen van Halil Pasha tijdens Haga’s ambassadeurschap. Zaken die toch van invloed zullen zijn geweest op Haga’s werk. Andere gesprekspartners van Haga komen eigenlijk niet aan bod. Wie is bijvoorbeeld Haga’s contact geweest na het overlijden van Halil Pasha in 1629?
En bij bepaalde bronnen was een kanttekening op zijn plaats geweest. Het populaire reisverslag van de Vlaming Stochove bijvoorbeeld verhaalt smakelijk over het leven in de harem van de Sultan. Omdat bekend is dat westerse bezoekers erg gefascineerd waren door het hof en de harem, maar daarbij ook hun fantasie nogal eens de vrije loop lieten, was een opmerking over de betrouwbaarheid hier wel op zijn plaats geweest.
En ik blijf ook een beetje met de vraag zitten: waarom krijgt die beschrijving van Stochove zoveel gewicht? En wat schreef Haga over deze zaken?

Kortom, “Cornelis Haga, diplomaat en pionier in Istanbul” is een aardig boek over een interessante persoon, maar door de eenzijdige keuze van bronnen is er een kans gemist. Haga had een bredere biografie verdiend.

Cornelis Haga
Diplomaat en Pioneer in Istanbul
Hans van der Sloot, Ingrid van der Vlis, Uitgeverij Boom, 2012,  ISBN: 9789461057068

Tags: , , , ,

Leave a Reply

You can use these tags: <a href="" title=""> <abbr title=""> <acronym title=""> <b> <blockquote cite=""> <cite> <code> <del datetime=""> <em> <i> <q cite=""> <s> <strike> <strong>