De vijand framen
Alexander probeerde de grieken te verenigen achter en gemeenschappelijke zaak: de veldtocht naar Perzië. Hij deed dat op een heel beproefde manier in het propaganda-vakgebied: hij zorgde voor een gemeenschappelijke vijand. Hij benadrukte bij herhaling dat zijn veldtocht bedoeld was als vergelding voor de perzische invasies, vooral die van Xerxes, die een groot deel van Griekenland had bezet en Athene had verwoest. Dat er ook nog andere motieven een rol speelden, zoals eer en roem, oorlogsbuit of de wens zijn vader te overtreffen, dat benadrukte Alexander nou juist niet. Vergroten en verkleinen van beelden, weet u nog?
Bij het benadrukken van dat vijandbeeld maakte hij gebruik van framing, met name van frames die al eerder waren geïntroduceerd, onder andere door Herodotos. Dat schetste de Perzen als rijk, badend in luxe en daardoor verweekt en verwijfd. De Perzische, of eigenlijk Medische broek was daar hét symbool van. Een dappere, geharde Griek of Macedoniër ging natuurlijk niet in zo’n raar verwijfd kledingstuk als een broek lopen. De geschiedschrijver Curtius schreef dat Darius naar het slagveld ging “gekleed als een vrouw”. De Perzen waren talrijk en machtig, maar ook slaven van hun koning, voor wie ze moesten buigen en onderdanig de grond kussen (de prokynesis). Daarom moesten de Perzische soldaten ook met een zweep naar het slagveld worden gejaagd. Daarom konden ze nooit zo goed vechten als de Grieken, die uit vrije wil naar het slagveld trokken. Tenminste volgens de Grieken.
De strijd in met 40 parfummakers
Kortom, Alexander sloot handig aan bij een beeld dat de Grieken al van de perzen hadden. Na de slag bij Issos deed het verhaal de ronde dat Alexander toen hij de bezittingen van Darius in handen kreeg, daar naast een enorme hoeveelheid goud, ook 329 vrouwelijke muzikanten, 306 koks, 13 pasteibakkers, 70 wijnschenkers en 40 parfummakers aantrof. Dat hadden veel Grieken eigenlijk altijd al gedacht en verklaarde in hun ogen waarom het niet meer dan logisch en rechtvaardig was dat de perzen ondanks hun overmacht verslagen werden.
Ook hier zie je weer dat een succesvol frame aansluit bij een beeld dat het (Griekse) publiek al had, een beeld dat aansluit bij kenmerken die er al zijn (de perzen droegen inderdaad een broek en waren inderdaad rijk) en die kenmerken vervolgens vergroot. Andere kenmerken vergeet je juist (de perzen waren bijvoorbeeld wel degelijk moedig, en ze konden ook heel goed organiseren). Vergroten en verkleinen dus, dat is beter dan iets geheel nieuws verzinnen.
Dat beeld van de Perzen, dat dus is gevormd door de propaganda van Alexander, Herodotos en andere grieken, is zo krachtig dat het ook heden ten dage, ook bij sommige serieuze historici, nog steeds een (te) grote rol speelt.
Een public-relations ramp
Alexander was overigens niet altijd succesvol in zijn propaganda.
Dat beeld bijvoorbeeld van Alexander die als kampioen van alle Grieken wraak ging nemen voor de perzische invasie van Xerxes, dat overtuigde die grieken maar zeer ten dele. Dat kwam onder andere doordat Alexander en zijn vader Philippos de Grieken hardhandig hun leiderschap had opgedrongen. De slogan dat Alexander de Griekse steden in Klein-Azië ging bevrijden klonk daarom in veel oren nogal hol. Veel Grieken verzetten zich tegen Alexander, ook na de start van de veldtocht naar Perzië, en ze schroomden daarbij niet om geld, wapens en andere hulp van die “verwijfde” Perzen aan te nemen.
De inname van de stad Thebe was voor Alexander zelfs een regelrechte public-relations ramp. Nu zal public relations niet het eerste zijn geweest waar de Thebanen toentertijd aan dachten: hun stad werd verwoest en zijzelf vermoord of als slaaf verkocht. Maar het lukte Alexander niet hier een goede spin aan te geven. Hij probeerde het wel, onder andere door te zeggen dat het een straf was voor eerdere steun van Thebe aan de perzen, en door te vermelden dat het vooral de bondgenoten van de Macedoniërs waren die plunderden en verkrachtten, niet de Macedoniërs zelf. En Alexander zorgde ervoor dat het huis van de dichter Pindaros gespaard werd, waarmee hij liet zien geen cultuurbarbaar te zijn. Het overtuigde maar weinig Grieken. Ze waren wel bang, maar niet overtuigd.
Eigen beeld zit in de weg
Een zorgvuldig opgebouwd beeld kan soms ook lelijk in de weg zitten, zeker als dat het beeld van een mythische held is. In India, in 326 v. Chr., was de vraag hoe de Macedoniërs verder moesten, oostwaarts nog verder India in, naar het einde van de wereld, of westwaatrts terug naar Perzië. De beslissing kwam aan de Hyphasis, een zijrivier van de Indus, toen Alexanders soldaten weigerden verder te gaan. Alexander moest met grote tegenzin toestemmen en verklaarde dat zijn eigen soldaten de enigen waren die hem konden verslaan.
Maar misschien is die muiterij Alexander wel goed van pas gekomen. Want door het beeld van bovenmenselijk held dat hij had gecreëerd kon hij eigenlijk niet meer zeggen dat hij wilde terugtrekken, dat zou zij status als held aantasten. Het is goed denkbaar dat Alexander de muiterij zag aankomen en dat hij het heeft laten gebeuren.
Het leverde vervolgens een prachtig drama op:
Eerst een gloedvolle rede van Alexander, met een emotionele aansporing om verder te gaan. Daarna een rede, namens de manschappen, door de oude, in dienst vergrijsde onderaanvoerder Koinos. Vervolgens dreigt
Alexander theatraal desnoods alleen verder te gaan en trekt zich dan een paar dagen zwijgend terug in zijn tent. Uiteindelijk laat hij een offer laat doen, waarna de voortekenen uitwijzen dat verder gaan niet wenselijk is.
Prachtig theater, en ook dat moet je beheersen als je als wereldleider naam wilt maken.
Alexander wordt geframed
Alexander spinde en framede niet alleen zelf, hij werd ook geframed, zowel tijdens zijn leven als na zijn dood. De Perzische koning Darius III bijvoorbeeld maakte gebruik van Alexanders beeld van Herakles met leeuwenhelm om te framen: hij stelde Alexander gelijk aan een duivelse tegenstander van de zonnegod AhuraMazda, AngaMainyu, die door de Perzen soms werd voorgesteld in de gedaante van een leeuw. Perzische koningen werden mede daarom vaak afgebeeld op leeuwenjacht. Een voor de Perzen dus heel herkenbaar en bruikbaar frame. Helaas bleek het frame niet bestand tegen de realiteit op het slagveld.
…Lessen over spindoctoring…
Tags: Alexander, Aristandros, Callisthenes, Gordiaanse Knoop, Granicus, imago, Parmenion, propaganda, spindoctor