Of ging het toch anders?
Maar misschien is er aan de Granikos nog meer gespind en geframed. Alexanders biografen Arrianus en Ploutarchos geven de versie van de slag zoals ik die net vertelde. Maar de geschiedschrijver Diodoros vertelt dat de Macedoniërs de rivier bij dageraad overstaken. Dat zou betekenen dat Alexander het advies van Parmenion wél heeft opgevolgd en dat de slag dus de volgende morgen heeft plaatsgevonden. Recent hebben historici waaronder Jona Lendering de plaats van de slag goed bekeken en ook de beschrijvingen van de slag minitieus doorgenomen. En zij zijn tot de conclusie gekomen dat de versie van Diodoros het meest waarschijnlijk is.
Het zou best eens kunnen dat Alexanders reputatie aan de Granicus nog wat extra is opgepoetst. Misschien niet alleen gespind en geframed, maar is ook de waarheid een beetje geweld aangedaan.
Liegen wordt vaak genoemd als spintechniek en het wordt ook wel eens gedaan in de praktijk. Maar het is riskant, liegen. Als je publiek weet dat je liegt, of als het later uitkomt, kan het je je reputatie kosten. Nee, handiger dan liegen is het selecteren van gewenste feiten en daden, en onwelgevallige zaken weg te aten of op een onopvallende manier te melden.
Ptolemaios selecteerde
Alexanders onderbevelhebber Ptolemaios, de eerste hellenistische koning van Egypte, schreef ook een biografie over Alexander. Hij liet daarin graag wapenfeiten van zijn collega-onderbevelhebbers van Alexander weg. Wat dat waren inmiddels vijanden geworden. En hij gaf zijn eigen wapenfeiten ruim aandacht, ook al waren ze lang niet altijd zo verschrikkelijk belangrijk. Bijvoorbeeld toen Ptolemaios een plaatselijk aanvoerder vaneen Indische stam achtervolgde, hem in zijn dij stak en beroofde van zijn wapenrusting.
Selecteren en vergroten van feiten en gebeurtenissen, dat zijn belangrijke wapens van de spindoctor. Belangrijker dan liegen.
Beeld zonder baard
Welk beeld van zichzelf presenteerde Alexander aan zijn publiek?
Laten we eens beginnen bij de baard. Of beter bij het ontbreken daarvan, want Alexander had geen baard. En dat was in die tijd, zowel in Griekenland als in het Perzische rijk, bijzonder. Een Perzische koning bijvoorbeeld hoorde een volle, goed verzorgde baard te hebben. Zonder baard werd er vreemd tegen je aangekeken, en kon je eigenlijk ook niet helemaal serieus worden genomen.
Alexander zocht, in gezicht en houding, een identificatie met de helden uit het mythologische griekse verleden. En in het bijzonder met de Homerische held Achilles.
De beelden die de beroemde beeldhouwer Lysippos van Alexander maakte zijn hiervan een illustratie. Lysippos was een van de meest invloedrijke kunstenaars uit de tijd van Alexander, en er wordt gezegd dat Lysippos de enige was die beelden van Alexander mocht maken. Dat is trouwens ook een mooi voorbeeld van beeldvorming. Alexander werd naakt voorgesteld, groter dan in werkelijkheid, met een perfect gespierd lichaam, golvende haren, de intense blik iets omhoog gericht en leunend op een speer.
Speervechter
Het was nieuw om een koning op deze manier voor te stellen, duidelijk bedoeld om Alexander neer te zetten als iemand die anders was, bovenmenselijk, iemand die anderen overtreft. Het is ook een beeld van een heel persoonlijke vorm van politieke macht. Een presentatie van een onverschrokken held, een speervechter die vooropging in de strijd. Door zijn mannelijkheid, zijn moed en eervol gedrag te laten zien bewees hij het koningschap waardig te zijn. Die speer was een belangrijk symbool, “met de speer veroverd land” was land dat dankzij de moed van de koning en dankzij de hulp van de goden eigendom van de koning geworden.
Een symboliek die vooral de opvolgers van Alexander veel gebruikten. Overwinningen legitimeerden het gezag van de koning en diens bovenmenselijke status. Die bovenmenselijke, goddelijke status werd ook benadrukt doordat het beeld aansloot bij het beeld dat de Grieken (en de Macedoniërs) hadden van mythische helden als Achilles.
Bij Alexander was het niet alleen maar beeldvorming. Alexander wilde anderen overtreffen, dingen doen die andere mensen nog nooit gedaan hadden. Dat was een drijfveer voor zijn handelen en hij maakte het op veel gebieden ook waar. Identiteit en imago liggen hier heel dicht bij elkaar.
Alexander liet zich overigens niet alleen afbeelden als Achilles, maar ook als Herakles. Misschien wel de grootste held voor de oude grieken, die bekend stond om zijn moed en zijn vermogen bovenmenselijke daden te verrichten. En een voorbeeld van een sterfelijk mens die goddelijke status verwierf. Alexander gaf munten uit met een portret Herakles, waarbij deze zijn helm van leeuwenhuid droeg en opvallend genoeg geen baard had. Dit in tegenstelling tot veel andere afbeeldingen van herakles met een baard. Alexander presenteerde ook zichzelf met enige regelmaat met een helm van leeuwenhuid net als de oude held.
…De vijand framen…
Tags: Alexander, Aristandros, Callisthenes, Gordiaanse Knoop, Granicus, imago, Parmenion, propaganda, spindoctor