Moderne spindoctors werken anders
Er zijn flinke verschillen tussen een moderne spindoctor en de manier waarop Alexander en zijn tijdgenoten zich met beeldvorming bezighielden.
Tegenwoordig spelen de media een bepalende rol. Ze zijn alomtegenwoordig, iedereen gebruikt ze dagelijks, de nieuwsvoorziening is razendsnel en gaat 24 uur per dag door. Dat was is Alexanders tijd wel anders, een bericht van Babylon naar Athene kon er makkelijk een maand over doen, en Athene kreeg zeker niet dagelijks nieuws uit het centrum van Alexanders rijk.
De moderne spindoctors richten zich op de media. In de tijd van Alexander moest de beeldvorming anders worden aangepakt. Het was een zaak van standbeelden, munten, maar ook het uitdelen van geschenken, organiseren van theatrale gebeurtenissen, het stichten van steden en vooral: van verhalen. Verhalen op papier, opgeschreven door huisfilosofen als Callisthenes of door kroniekschrijvers, maar vooral mondelinge verhalen. Wat de meeste mensen waren niet of weinig geletterd en daarom werden verhalen doorverteld of voorgelezen.
Een wijze en geduldige Alexander?
Het is altijd goed om je af te vragen wat het doel is van dat spinnen en framen, van al die propaganda. Veel historici doen daar heel gemakkelijk over: Alexander, of een andere wereldveroveraar, moet natuurlijk zoveel mogelijk in een positief daglicht worden gebracht. Maar dat is te oppervlakkig. Je kan iemand op verschillende manieren positief belichten.
Augustus, de eerste romeinse keizer, presenteerde zich graag als man van de traditionele romeinse waarden. Hoewel hij het staatsbestel fink overhoop haalde.
De Grote Turk, sultan Suleyman van het Ottomaanse Rijk, wilde vooral een beeld uitdragen als rechtvaardig wetgever. Hoewel hij heel wat oorlog voerde.
En dat laatste bijvoorbeeld, dat beeld van rechtvaardig wetgever, zou Alexander in het geheel niet gepast hebben. Hij zou het niet gewild hebben en het zou ook niet geloofwaardig zijn. Alexander was aan man van actie, moedig en ook wat ongeduldig zoals we zagen.
Dat is belangrijk bij spindoctoring en propaganda: je hebt de identiteit: dat wat iemand is, en je hebt het imago, het beeld dat de buitenwereld van iemand heeft. Identiteit en imago moeten min of meer met elkaar in lijn zijn. Je kan bepaalde aspecten van iemand benadrukken, bijvoorbeeld zijn moed, of zijn wijsheid, je kan selecteren en ongewenste eigenschappen weglaten, maar je kan beter niet iets gaan verzinnen dat er niet is. Tenminste niet als je ook op wat langere termijn resultaat wilt bereiken. Alexander als geduldige, wijze heerser, dat beeld had niet gewerkt.
Militair risico omwille van beeldvorming
Alexander was zich, zoals de meeste wereldveroveraars, zeer bewust van het beeld dat hij van zichzelf wilde uitdragen. Een duidelijk voorbeeld is de slag bij de Granicus.
De slag bij de Granicus, u kunt zich het hopelijk nog herinneren, was de eerste grote veldslag tussen de Macedoniërs van Alexander en het leger van de Perzische satrapen. Alexander was de Hellespont overgestoken naar Azië, had bij Troje een offer gebracht en kwam met zijn leger op een junimiddag in het jaar 334 v.Chr. bij de oever van het riviertje de Granicus. Aan de overkant stond het Perzische leger. Alexander liet zijn leger in slagorde opstellen, toen Parmenion naar hem toekwam. Parmenion was Alexanders belangrijkste onderbevelhebber, een jaar of 30 ouder dan Alexander, een zeer ervaren generaal en een van de belangrijkste mensen in Macedonië.
” Sire,” zei Parmenion, “het is het beste is om halt te houden op de oever van de rivier. Ik denk namelijk niet dat de vijand, met zijn infanterie die veel kleiner is dan de onze, het zal aandurven om dichtbij ons te overnachten. Dat zal ons de kans geven morgenvroeg gemakkelijk de rivier over te steken. Voordat zij zich opgesteld hebben, zullen wij al aan de overkant zijn.” Een verstandig advies, te meer omdat de Perzen de gewoonte hadden eerst een offer aan de zon te brengen voordat zij in actie kwamen. Bovendien was een aanval door de rivier heen tegen een goed opgestelde vijand een riskante operatie.
Maar Alexander antwoordde “Dat zie ik wel in, Parmenion, maar ik zou me schamen als dit kleine stroompje ons zou verhinderen over te steken zoals we zijn. Ik vind dat ook niet in overeenstemming met de reputatie van de Macedoniërs en mijn eigen doortastendheid in het trotseren van gevaren.” Waarna Alexander het advies van Parmenion naast zich neerlegde en de slag volgens zijn eigen plan begon. Zijn ruiterij stormde door de rivier, de oever op en behaalde een zwaarbevochten overwinning.
Dit laat zien hoezeer laat het zien dat Alexander belang hechtte aan zijn reputatie, het beeld dat anderen van hem hadden. Het was zelfs een reden om een militair risico te nemen. Dat klinkt misschien wat cynischer dan ik bedoel, want Alexander was militair gezien meer dan een vakman. Maar wel een vakman die om zijn reputatie gaf.
Hoe frame je een onderbevelhebber
Aan de Granicus zie je ook hoe wereldveroveraars in de publiciteit moeten omgaan met de onderbevelhebbers. Als wereldveroveraar heb je bekwame onderbevelhebbers nodig, met sukkelige ondergeschikten is het lastig een wereldrijk te stichten. En die onderbevelhebbers moet je belonen, met geschenken natuurlijk, maar ook door ze van tijd tot tijd te noemen in de verslagen. Anders krijg je chagrijnige gezichten. Maar je wilt natuurlijk niet dat een bekwame onderbevelhebber jouw eigen reputatie als wereldveroveraar overtreft. Daarom is het verhaal over het advies van Parmenion bij de Granicus met zoveel graagte doorverteld. Alexander weet het beter, is doortastender en wint de slag.
In totaal wordt bij zo’n 6 gebeurtenissen tijdens de veldtocht verteld, dat Parmenion een advies geeft, Alexander dat advies negeert en daarna succes boekt. En in de meeste gevallen adviseert Parmenion een voorzichtige handelswijze.
Alexander laat zo zien dat zijn oordeel beter is dan dat van zijn ondergeschikten en vooral ook dat hij moedig en doortastend is. En Parmenion wordt geframed als bekwaam maar voorzichtig.
De vraag is overigens wel wanneer de verhalen over Parmenion de ronde zijn gaan doen. Misschien pas na de dood van Parmenion in november 330, want Parmenion was een veel te belangrijk man om voor het hoofd te stoten.
…Of ging het toch anders?…
Tags: Alexander, Aristandros, Callisthenes, Gordiaanse Knoop, Granicus, imago, Parmenion, propaganda, spindoctor